ثبت جهانی کاروانسراها، دروازه‌ای از تاریخ و هنر ایران به جهان
تاریخ انتشار: ۲۹ شهریور ۱۴۰۲ | کد خبر: ۳۸۷۱۸۴۴۰
به گزارش خبرگزاری فارس از شهرضا، دوره ساخت کاروانسراها در ایران به دوره صفویه باز می‌گردد. شاه عباس اول که تصمیم به بازسازی و احیای جاده ابریشم گرفته بود، ساخت کاروانسراها را در دستور کار قرار داد و تا آنجا که می‌توانست برای احداث آن‌ها معماران کارکشته را به کار گرفت، به طوری که یکی از شاهکارهای معماری ایران را کاروانسراهای آن و شکوه طاق‌ها، حجره‌ها و اندرونی‌ها و بیرونی‌های متعددش می‌دانند و شاه عباس صفوی را بانی احداث کاروانسراها در ایران.
بیشتر بخوانید:
اخباری که در وبسایت منتشر نمی‌شوند!
درست است که در گذشته دور کاروانسرا بیشتر مورد استفاده طبقه اعیان یا حکومتیها بوده، اما این روزها از هر طبقه و منطقه‌ای که باشیم می‌توانیم چند روزی را در کاروانسرهایی که بازسازی شده و کاربری هتل را پیدا کرده‌اند به سر کنیم و قدم در دل تاریخ بگذاریم.
شهرستان شهرضا از جمله شهرهای قدیمی استان اصفهان است که بر شاهراه ارتباطی ۵ استان کشور، فارس، اصفهان، کهکیلویه و بویراحمد، چهارمحال و بختیاری و یزد قرار گرفته است؛ در این شهرستان ۱۵۰ اثر تاریخی در حوزه‌های مختلف و بناهای تاریخی گردشگری، مذهبی و تفریحی و آثار ناملموس و ۲۷ مرکز خانه مسافر و اقامتگاه بوم‌گردی و جذب مسافر و گردشگر و یکی از چهار عصارخانه فعال در سطح کشور با قدمت بیش از ۳۰۰ سال در شهرضا وجود دارد.
شهرستان شهرضا دارای کاروانسراهایی بازمانده از دوره صفویه است، کاروانسراهای تاریخی از مهمترین جاذبه‌های گردشگری ایران هستند که همواره بسیاری از جهانگردان را به سوی خود جذب می‌کنند؛ کاروانسرای ملک از بناهای تاریخی دوره صفویه در شمال شهرستان شهرضا در جوار امامزاده شاهرضا در مسیر اصفهان به شیراز بنا شده است که امروزه به عنوان هتل از آن استفاده می‌شود.
ثبت جهانی ۲ کاروانسرا، ارزیابان یونسکو را به شهرضا کشاند
کاروانسرای دیگر شهرضا مهیار و امین‌آباد است که یکی در جاده اصفهان به شهرضا و دیگری در جاده شهرضا به شیراز قرار دارد و در سفر کارشناسان کشوری همراه با نماینده یونسکو این دو کاروانسرا برای ثبت جهانی معرفی شد.
در چهل و پنجمین نشست کمیته میراث جهانی سازمان علمی و تحقیقاتی ملل متحد(یونسکو) پرونده ۵۴ کاروانسرای ایرانی مطرح و این آثار ارزشمند تاریخی به عنوان بیست و هفتمین اثر تاریخی و طبیعی ایران در فهرست میراث بشری به ثبت ملی رسید.
به گفته حمیدرضا محققیان مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان اصفهان با توجه به برنامه‌ریزی‌های به عمل آمده و تشکیل پرونده کاروانسراهای استان در سال‌های۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ تعداد ۹ کاروانسرای استان اصفهان از جمله کاروانسراهای گز، امین آباد، مرنجاب، نیستانک، کوهپایه، گبرآباد، مهیار و شیخعلی‌خان در فهرست میراث جهانی به ثبت رسید که در این میان بیشترین تعداد کاروانسراهای ثبت جهانی متعلق به استان اصفهان است.
کاروانسرای مهیار
ثبت ۲۷ اثر تاریخی و طبیعی ایران در یونسکو
مجموعه کاروانسراهای ایران متعلق به ۲۴ استان به عنوان بیست و هفتمین اثر از ایران در فهرست یونسکو ثبت جهانی شد. کاروانسراهای موجود از دوره ساسانی تا پایان دوره قاجار هستند. این پرونده یکی از بزرگترین و پیچیده‌ترین پرونده‌های میراث فرهنگی ایران در یونسکو است. در چهل‌وپنجمین کمیته میراث جهانی یونسکو که از ۱۹ شهریور به میزبانی عربستان سعودی آغاز شد، ۵۰ میراث فرهنگی و طبیعی از بیش از ۴۰ کشور برای ثبت در فهرست جهانی یونسکو نامزد شدند. از این تعداد، ۲۴ پرونده سهمیه اجلاس سال گذشته است که به دلیل جنگ روسیه و اوکراین به تعویق افتاد و ۲۶ پرونده مربوط به اجلاس سال ۲۰۲۳ است. ایران تا کنون موفق شده است ۲۷ اثر تاریخی و طبیعی خود را در یونسکو ثبت کند که از این منظر در رتبه نهم جهان قرار دارد.
اما ۲ کاروانسرا از ۹ کاروانسرای ثبت شده در فهرست میراث جهانی مربوط به شهرستان شهرضا است.
کاروانسرای مهیار
کاروانسرای مهیار
این کاروانسرا که از نمونه‌های عالی و برجسته سبک معماری و ساختمان عهد صفوی است در ۳۰ کیلومتری شهرضا واقع شده است، این بنا در زمان حکومت شاه اسماعیل اول احداث شده و بعدها به سبب خرابی‌های فراوان در سال ۱۰۸۵ هجری در دوره شاه سلیمان صفوی تعمیر و تکمیل شده است، اوژن فلاندن فرانسوی می‌نویسد: کاروانسرای مهیار در راه اصفهان به شیراز یکی از معتبرترین کاروانسراهای ایران است. سیاحان ساختمانش را به مادر شاه‌عباس نسبت می‌دهند.
روستای مهیار در دوره صفویه یکی از آبادی‌های مهم محسوب می‌شده است، بسیاری از جهانگردان خارجی، مانند دیولافوا و فلاندر طرح‌های زیبایی از این کاروانسرا همراه با توصیف آن ارائه داده‌اند، جلو کاروانسرای مزبور بازار، مسجد، قهوه خانه و نانوایی ساخته شده است، این مشخصات در کمتر کاروانسرایی دیده می شود.
چهار اصطبل سراسری که ورودی آن‌ها در چهار گوشه کاروانسرا بوده، برای چهارپایان ساخته شده است. مصالح ساختمانی کاروانسرا سنگ و آجر است و کف حیاط نیز با آجر مفروش است، قسمت ورودی بنا و طاق‌نماهای اطراف، دارای تزیینات کاشی بوده که اغلب آن‌ها از بین رفته است.
کاروانسرای مهیار
سفر به دوران صفویه با اقامت در کاروانسرای امین‌آباد
کاروانسرای امین‌آباد در ۳۸ کیلومتری شهرضا واقع شده است و از بناهای تاریخی و دیدنی این شهرستان محسوب می‌شود که پس از گذشت سالیان زیاد، هنوز هم کاملاً سالم بوده و پابرجا است و شکوه خود را حفظ کرده است، این بنا در دوره صفویه و در دوران سلطنت شاه عباس اول بنا شده است، ساخت کاروانسراها در این دوره به‌واسطه تصمیم شاه‌عباس یکم برای بازسازی و احیای جاده ابریشم صورت گرفت. شاه‌عباس برای احداث این کاروانسراها، عموما از معماران خبره استفاده می‌کرد. طاق‌ها، حجره‌ها، اندرونی‌ها و بیرونی‌های متعدد، از جمله ویژگی‌های مشترک کاروانسراها در این دوره قلمداد می‌شود.
ساختمان این کاروانسرا با دیگر کاروانسراهای دوران صفویه متفاوت است، به صورتی که نقشه کلی این ساختمان هشت ضلعی است، وجود بناهایی مانند مسجد، آب انبار و حمام در کنار این اثر تاریخی باعث شده است تا این کاروانسرا جایگاه ویژه‌ای در میان اقامتگاه‌های بین راهی زمان خود داشته باشد و امروزه نیز گردشگران بسیاری برای بازدید از آن به شهرضا در استان اصفهان سفر می‌کنند.
کاروانسرای امین آباد
این اثر در تاریخ یکم دی ۱۳۴۸ با شماره ثبت ۸۸۴ به عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسید، در هشت گوشه خارجی بنا، ۸ برج تعبیه کرده‌اند، این برج‌ها، علاوه بر آنکه به نمای خارجی بنا از حیث بصری استحکام بخشیده‌اند، نقش مهمی در امنیت کاروانیان داشته اند، تأسیسات دفاعی، از جمله برج‌ها و محلهای تیراندازی بر بالای آن‌ها و دیوارها، حکایت از آن دارد که امین‌آباد منطقه‌ای پرخطر بوده است، در حال حاضر، کنگره دیوار خارجی کاروانسرا وجود ندارد.
کاروانسرای ملک‌التجار امین‌آباد در شهرستان شهرضا با مساحت ۴ هزار و ۵۰۰ متر مربع در دوره صفوی احداث و چندین مرتبه بازسازی شده است در آخرین مرحله بازسازی سال ۹۸ در اختیار بخش خصوصی قرار گرفته و در حال حاضر بازسازی اتمام و تجهیز شده است.
کاروانسرای امین آباد
این کاروانسرا شامل هتل سنتی با بیش از ۴۰ تخت اقامتی و ۳ قسمت پذیرایی مجزا شامل رستوران سنتی، کافی‌شاپ و قهوه‌خانه و غرفه‌های صنایع دستی است.
به گزارش فارس، ثبت یک اثر در فهرست میراث جهانی سبب می‌شود علاوه بر محافظت و نگهداری و معرفی ارزش‌های آن به جهانیان به عنوان هدف اصلی، نوعی تبلیغات برای مقصد محسوب شود که به‌واسطه آن فعالیت‌های گردشگری در محوطه نیز افزایش می‌یابد. زمانی که فعالیت‌های گردشگری به خوبی برنامه‌ریزی و سازمان‌دهی شوند، می‌توانند منابع مالی مهمی را برای محوطه و نیز برای اقتصاد محلی به ارمغان آورند. با سرریز شدن گردشگران برای بازدید از یک اثر که ثبت میراث جهانی شده ممکن است زیرساخت‌های مقصد نیز در ابعاد اقامتی، پذیرایی، ارتباطی و جاده‌ای و حمل و نقل زمینی یا هوایی بهبود یابد و کسب و کارهای کوچک و بزرگ محلی مرتبط با خدمات گردشگری به این واسطه شکل گیرد و افزایش اشتغال را به همراه داشته باشد.
پایان پیام/۶۳۱۰۱/
منبع: فارس
کلیدواژه: کاروانسرا کاروانسرای امین آباد یونسکو ثبت جهانی کاروانسرا کاروانسرای امین آباد فهرست میراث شهرستان شهرضا استان اصفهان میراث جهانی دوره صفویه اثر تاریخی دوره صفوی ثبت جهانی شاه عباس
درخواست حذف خبر:
«خبربان» یک خبرخوان هوشمند و خودکار است و این خبر را به‌طور اتوماتیک از وبسایت www.farsnews.ir دریافت کرده‌است، لذا منبع این خبر، وبسایت «فارس» بوده و سایت «خبربان» مسئولیتی در قبال محتوای آن ندارد. چنانچه درخواست حذف این خبر را دارید، کد ۳۸۷۱۸۴۴۰ را به همراه موضوع به شماره ۱۰۰۰۱۵۷۰ پیامک فرمایید. لطفاً در صورتی‌که در مورد این خبر، نظر یا سئوالی دارید، با منبع خبر (اینجا) ارتباط برقرار نمایید.
با استناد به ماده ۷۴ قانون تجارت الکترونیک مصوب ۱۳۸۲/۱۰/۱۷ مجلس شورای اسلامی و با عنایت به اینکه سایت «خبربان» مصداق بستر مبادلات الکترونیکی متنی، صوتی و تصویر است، مسئولیت نقض حقوق تصریح شده مولفان در قانون فوق از قبیل تکثیر، اجرا و توزیع و یا هر گونه محتوی خلاف قوانین کشور ایران بر عهده منبع خبر و کاربران است.
خبر بعدی:
آرزوهای شیرین برای محلهای در دروازه تاریخ / «دروازه ری» در انتظار لباس نو
محله دروازه ری قم که خاستگاه ۱۲۸ شهید و بزرگانی همچون سردار موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی بوده، این روزها در انتظار پوشیدن لباسی نو بر تن کهنه و زخم خورده خویش است.
به گزارش خبرگزاری ایمنا از قم، ری، تهران، ساوه، اصفهان، کاشان؛ از هر سوی که زائران برای تشرف به حرم مطهر بانوی کرامت قصد ورود به شهر قم را داشتند، باید از دروازه‌ای در باروی شهر وارد می‌شدند که به «دروازه ری» معروف بود.
دروازه ری که احتمالاً کهن‌ترین دروازه قم قبل از احداث جاده ناصری از مسیر علی‌آباد به قم و شاهراه ارتباطی شهر با ری و تهران محسوب می‌شده، تا سال ۱۳۲۱ هنوز پابرجا بوده است.
اگر در اسناد تاریخی که جست‌وجو کنید، المان هویتی دروازه ری را خواهید دید. یک بنای ساده و گنبدی که نشان از تاریخ پرفرازونشیب شهر قم دارد و کاروان‌های اهل دانش و زیارت در سفر به قم را به سمت این شهر راهنمایی می‌کرده است.
محله دروازه ری و نوبهار (چاله کاظم) پیش‌ازاین، مزرعه سعدآباد را در خود داشت و مقبره «خواجه اباصلت» از یاران امام رضا (ع) را در خود جای داده بود که هنوز هم وجود دارد.
از جمله ازدست‌رفته‌های محله دروازه ری می‌توان به «گذر ری» اشاره کرد که جایش در محله خالی است. این گذر سه یا چهارطاق چشمه‌ای داشته که به میدان کهنه و پامنار متصل می‌شده است. گفته می‌شود گذر حدود ۴۰ سال پیش تخریب شده و موجب شده است شکل و شمایل کنونی این محله چندان تاریخی و هویتی نباشد.
از پیشه‌های قدیم مردم این محل که در گذر هم نشانی داشت، می‌توان به نمک‌کوبی اشاره کرد. اهالی معاصر این محله هرچند آثاری از برج و باروی دروازه ندیده‌اند، اما زیبایی گذر و گاراژی که اتوبوس‌های راه پیموده از دشت مسیله به آن وارد می‌شد را به خاطر می‌آورند.
این محله تا سال‌ها در برزخی از دشت‌های سرسبز و باغات انگور و کوره‌های آجرپزی محلات مجاور قرار داشت، گویی دروازه‌ای میان بهشت و جهنم بود. در بیرون گذر هرچند شهر تا سال‌ها در حال تغییر و گذر از سنت به مدرنیسم بود، اما قطار مدرنیسم دیرتر و ناقص‌تر به دروازه ری رسید و غبار فرسودگی را بر تن این محله برجای گذاشت.
مهمترین مشکل محله ناتمام ماندن خیابان و ترافیک ناشی از آن است که به تعبیر اهالی، محله را شبیه به مناطق جنگ‌زده کرده است. حداقل می‌شد از این بناهای تخریب شده به عنوان فضای عمومی استفاده کرد.
احمد اشعری، کارشناس حوزه شهرسازی از جمله کسانی است که روی مشکلات محله دروازه ری کار علمی انجام داده است و آن را از نظر گونه بافت‌شناسی «بافت ناکارآمد میانی» دسته‌بندی می‌کند.
به گفته وی، محله دروازه ری در خط مرزی بافت تاریخی ۳۰۰ هکتاری قم قرار دارد که در گذشته اراضی کشاورزی و کوره‌پز خانه بوده، اما از سال ۱۳۳۵ به تدریج سکونت در آن اتفاق افتاده است.
محله دروازه ری بر اساس سرشماری سال ۹۵ حدود ۱۴ هزار و ۷۰۰ نفر جمعیت دارد و چهار هزار خانواده در آن زندگی می‌کنند. ۲۵ درصد ساکنان محله دروازه ری، از اتباع هستند.
محور این محله در طرح تفصیلی، چهار طبقه دیده شده و قرار است انواع کاربری‌های خدماتی در آن لحاظ شود. این خیابان هم‌اکنون ۶۴ نوع فعالیت اقتصادی و خدماتی را در خود جای داده است و بخشی از این فعالیت‌ها نیز سازگاری مناسبی با محله ندارد.
این کارشناس حوزه شهرسازی معتقد است برای مرهم گذاشتن بر این زخم نیمه‌باز باید پروژه تملک خیابان دروازه ری را تکمیل کرد، اما در عین حال باید تلاش کنیم تا کارکرد محلی و انسجام اجتماعی در این محله حفظ شود.
اشعری با اشاره به وجود فضاهای بلاتکلیف در محله و در جریان تملک نیمه‌تمام بدنه خیابان، می‌گوید: با هزینه اندک می‌توان این فضاهای بلاتکلیف را به مکانی برای توقف اهالی تبدیل کرد.
وی با اشاره به وجود بعضی کاربری‌های ناسازگار در این محله عنوان می‌کند: با تملک چند پلاک می‌توان برای اهالی مسکن تولید و الگوی صحیح توسعه محله را تدوین کرد.
از جمله پیشنهادهای مشاور برای این محله، تملک آب‌انبار حاج رئیس به‌عنوان یک عنصر هویتیِ واقع در آن و اضافه کردن یک عنصر دروازه‌ای در محل طاق قدیم برای ارتقای هویت محلی بود که با پای‌کار نیامدن اداره کل میراث فرهنگی، معطل مانده است.
این کارشناس شهرسازی معتقد است یک سری از کاربری‌های ناکارآمد همچون مصالح‌فروشی و حمام متروکه در این محله باید برای تأمین خدمات عمومی به کار گرفته شود.
فرایند اجرایی شدن بازآفرینی محله دروازه ری تا امروز بدون تغییر در این تصمیم‌گیری پیگیری شده است، اوایل سال ۱۴۰۲ شهردار قم اعلام کرد که این پروژه در اولویت تملک با همان عرض ۱۸ متر است.
محمدحسین علی‌اکبری، مدیر منطقه یک شهرداری قم، مرداد سال گذشته در توضیح مشکلات و چالش‌های بازگشایی محله دروازه ری به ریزدانگی املاک این محله اشاره کرد که توافق با مالکان را دچار مخاطره می‌کند.
مساحت پایین املاک تجاری و کوچک بودن آن‌ها یکی دیگر از معضلات تملک در این پروژه است، چراکه این املاک وسیله امرارمعاش اهالی است، اما ارقام تملک به نحوی نیست که ملک تجاری دیگری جایگزین آن شود، از طرفی بسیاری از ملک‌ها جنوبی‌ساز یا به صورت مشاع است که فرایند تملک را دچار چالش می‌کند.
از طرفی به گفته این مسئول شهرداری قم، بخشی از این محله در بافت تاریخی قرار دارد و بهسازی آن نیازمند مشارکت سازمان میراث فرهنگی است.
با این همه تاکنون نزدیک به ۴۰ قطعه در محله دروازه ری تملک و تخریب شده و جدول‌گذاری و ساخت محور نیز در حال انجام است. گام بعدی احداث مرکز فرهنگی و فضای سبز کوچک این محله توسط شهرداری قم است که می‌تواند امید را به رگ‌های محله بازگرداند.
مدیر منطقه یک شهرداری قم در پاسخ به ابهاماتی درباره عرض محور دروازه ری، عرض ۱۸ متری را مصوبه طرح تفصیلی شهر قم می‌داند که با توجه به قرار گرفتن نیمی از محله در محدوده بافت تاریخی، شهرداری بر سر اجرای همین مقدار نیز با سازمان میراث فرهنگی دچار چالش است.
آذرماه سال ۱۴۰۲ بود که دفتر تسهیل‌گری محله دروازه ری تشکیل و در مسجد این محله جلسات با اهالی برگزار شد. مفهوم احداث دفتر تسهیل‌گری این است که بهسازی یک محله را تنها کالبدی نبینیم بلکه باید به مسائل اجتماعی و اقتصادی به‌صورت توأم با موضوعات کالبدی و عمرانی توجه کرد.
در روزهای اخیر تصاویری در فضای مجازی رد و بدل می‌شود که نشان دهنده ادامه تملک و تخریب بعضی املاک در مسیر خیابان ۱۸ متری این محله است.
نقش ویژه محله دروازه ری در روزهای دفاع مقدس و تقدیم ۱۲۸ شهید به کشور، حضور مشاهیری همچون امیر موسوی فرمانده ارتش جمهوری اسلامی و وجود جمع بزرگی از ایثارگران انقلاب اسلامی و جنگ از نقاط قوت و سرمایه‌های اجتماعی این محله است که می‌توان با پررنگ کردن این نقش، به بهبود مشارکت اجتماعی برای حل معضلات آن کمک کرد؛ مسجد فعال و اهالی دغدغه‌مند که روزهای بهتری برای محله‌شان آرزو می‌کنند، از سرمایه‌های ارزشمند این محله است.
یکی دیگر از سرمایه‌ها و دارایی‌های محله، تنوع قومیت‌ها و ملیت‌ها است که می‌تواند فرصت تلقی شود. شبکه خویشاوندی، مهارت‌های فنی، همچنین وجود عناصری همچون آب‌انبار و مسجد از دیگر سرمایه‌های محله است.
پای صحبت قدیمی‌ها که بنشینی، خاطرات جالبی از روزگار گذشته محله دروازه ری دارند. از گاراژی که محل تردد مسافران به قم بود و روستانشینان و عشایر کلکو از دشت مسیله به آن می‌رسیدند. از پرده‌خوانان و پهلوانان که هرازگاهی بساط خود را در میانه محله به پا می‌کردند و بوی نان سنگک تازه و دود کبابی که زیرگذر به مشام می‌رسید.
شاید امروز بخشی از این خاطرات دیگر رنگ‌باخته باشد، اما می‌توان دروازه ری را طوری بازسازی کرد که اصالتش به یادگار بماند و اهالی‌اش همچنان پایبند این محله باشند.
کد خبر 746803
خودکشی از رزیدنتها به پزشکان رسیده؛ چرا دکتر سمیرا آلسعیدی خودکشی کرد؟/ «خودکشی پزشکان بهمثابه یک انتحار اجتماعی است»